Ο «κανακάρης»

Γυρνάει στο κεφάλι μου εδώ και καιρό. Περί ανδρών ο λόγος. Περί συμπεριφοράς των ανδρών. Περί ανδρών και των σχέσεών τους με τις γυναίκες. Ελλήνων, επειδή αυτούς έχω ζήσει περισσότερο κι επειδή δεν μπορώ να βγάλω παγκόσμια συμπεράσματα από ένα δείγμα αλλοδαπών, μικρό σε σχέση με τον πληθυσμό τους. Τους Έλληνες, όμως τους ζω, προσωπικά ή μέσα από τα βιώματα φίλων και γνωστών.

Αφορμή η ευκολία, για παράδειγμα, με την οποία χαρακτηρίζουν μία γυναίκα με την οποία σχετίζονται ως «τρελή» ή προβληματική. Όταν αυτή επισημάνει, διαμαρτυρηθεί ή παραπονεθεί για μία κατάσταση που οι ίδιοι έχουν προκαλέσει. Για μία πράξη που την επηρεάζει άσχημα και που μπορεί να είναι αρκετά σοβαρή. Αφορμή ότι δείχνουν να πιστεύουν – κρίνοντας από τη συμπεριφορά – πως οι ίδιοι δε φέρουν προσωπική ευθύνη για τις πράξεις τους ή για καταστάσεις που δημιουργούν, κι αν τα πράγματα πάνε άσχημα για άλλους ή και για τους ίδιους, ευθύνεται οποιοσδήποτε ή οτιδήποτε εκτός από αυτούς. Κι έτσι αντί να κάνουν αυτοκριτική και να δράσουν ώστε η κατάσταση ή αυτό που προκάλεσαν να βελτιωθεί, περιμένουν ή αδιαφορούν. Περιμένουν, αδιαφορούν και ξεφορτώνονται τις ευθύνες τους αλλού.

Σκέφτομαι ότι ίσως παίζει ρόλο η κοινωνικοποίησή τους. Ότι ίσως δε βοηθούνται να μεγαλώσουν. Να ωριμάσουν. Ότι μένουν κολλημένοι στο στάδιο του εγωκεντρισμού – αυτό που βρίσκονται τα πολύ μικρά παιδιά, κατά το οποίο τον κόσμο μπορούν να τον αντιληφθούν μόνο ως συνάρτηση του εαυτού τους (αν κάτι φύγει απ’το οπτικό τους πεδίο, για παράδειγμα, παύει να υπάρχει). Έτσι δεν αποκτούν, δε διαθέτουν ως ενήλικες ενσυναίσθηση. Δεν μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου, να δουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου, αφού δεν μπαίνουν στη διαδικασία της ενδοσκόπησης και κάποιας ουσιαστικής αυτοκριτικής. Συνέπεια αυτού είναι, για παράδειγμα, ότι αν πουν πως έφταιξαν σε κάτι, αυτό το «εγώ φταίω», συχνά το λένε ως κουτάβια που τα έχουν μαλώσει, ως θύματα, ως καημένοι ή ως θιγμένοι. Το λένε ως θύτες; Το λένε νιώθοντας ότι έχουν αδικήσει ή έχουν κάνει καφρίλα; Το λένε ποτέ νιώθοντας κάφροι; Ότι όντως αυτό που έκαναν, είπαν, προκάλεσαν, επέδρασε αρνητικά σε κάποιον άλλο, και είναι υπεύθυνοι γι’αυτό, εφόσον έδρασαν συνειδητά;

Νομίζω πως γι’αυτό εύκολα θα βγάλουν τη φίλη τους «τρελή»∙ διότι δεν αναλαμβάνουν τις προσωπικές τους ευθύνες. Όταν γίνουν κάφροι, θεωρούν ότι έτσι είναι τα πράγματα. Πως ό,τι και να κάνουν, δικαιούνται να το κάνουν, οπότε αν μία γυναίκα αντιδράσει, έχει κάποιο πρόβλημα – πρόβλημα χαρακτήρα γι’αυτούς, συχνά.

Μεγαλώνουν ακόμα διαφορετικά τα αγόρια από τα κορίτσια. Συμπεριφορές που δεν είναι επιτρεπτές ή ανεκτές από ένα κορίτσι ή έναν ενήλικα, συγχωρούνται, κάποιες φορές αναμένονται, επικροτούνται ή και ενθαρρύνονται όταν εκδηλώνονται από ένα αγόρι. Μεγαλώνοντας, μπαίνοντας στον κόσμο των ενηλίκων, υποτίθεται δεν είναι πια αποδεκτές, ήταν όμως όταν αυτό διαμόρφωνε τον χαρακτήρα του. Συμπεριφορές που του «χαρίζονταν», και κοινωνικοποιείται θεωρώντας ότι έτσι είναι το φυσιολογικό, πρέπει να του χαρίζονται και στην ενήλικη ζωή του. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει για να περνάει καλά, κι αν στην πορεία βλάψει τον άνθρωπό του – μιλάω για διαπροσωπικές σχέσεις και για ψυχολογική, κυρίως, κακομεταχείριση, η σωματική βία είναι κεφάλαιο στο οποίο δεν αναφέρομαι – το πρόβλημα το έχει ο άνθρωπός του που «βλάπτηκε».

Συνεπακόλουθα, ίσως κάπου θεωρούν ότι όπως η μάνα είναι πάντα εκεί, να τους δικαιολογεί τα πάντα, να τους συγχωρεί, τελικά τα πάντα, να τους αγαπάει όπως κι αν συμπεριφέρονται ακόμα και σ’εκείνη, έτσι και η γυναίκα με την οποία σχετίζονται, λογικά πρέπει να τους αντιμετωπίζει ομοίως. Αν δεν το κάνει, αν θίγεται, πληγώνεται, δε δέχεται κάποιες συμπεριφορές, έχει πρόβλημα η ίδια. Αυτό που μπορούν οι ίδιοι να κάνουν είναι να περιμένουν αυτή να «ξε-τρελαθεί», «να έρθει στα συγκαλά της» ή να αλλάξουν γυναίκα, ψάχνοντας μάλλον πάλι τη «μάνα», νομίζοντας ότι ψάχνουν σύντροφο. Η σύντροφος, όμως, τους φέρει προ των ευθυνών τους. Η σχέση ανάμεσα σε συντρόφους έχει άλλες ισορροπίες, από αυτές που έχει η σχέση μάνας-παιδιού. Ισορροπίες που αν ο ίδιος δεν αντιμετωπίσει τον εαυτό του ως ενήλικο, υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του άτομο, που κάνει ενδοσκόπηση και αυτοκριτική και αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν, δεν μπορεί να τις διαχειριστεί. Αφού είναι δύσκολες ακόμα κι αν κάποιος βρίσκεται σε αυτό το εξελικτικό επίπεδο και διαθέτει και ενσυναίσθηση. Για τον «πιτσιρικά» ετών πολλών, γίνεται βουνό. Και τελικά ψάχνει τη μάνα.

Η οποία μάνα, ενδεχομένως, δεν του καλύπτει άλλες ανάγκες, στη συνέχεια. Τις ανάγκες τις φιλικές, του παιχνιδιού, της διασκέδασης. Τις ανάγκες του ενηλίκου. Ενίοτε ψάχνει να τις συμπληρώσει αλλού. Με «προβληματικές», ίσως, που θα του επιβεβαιώσουν ότι χρειάζεται τη «μάνα» στη ζωή του, εφόσον δεν μπει στην παραπάνω αναφερθείσα διαδικασία ενδοσκόπησης, αυτοκριτικής και εσωτερικής ωρίμανσης, ώστε να δει ότι η «μάνα» πρέπει να είναι μάνα μόνο για το παιδί της, όχι για τον ίδιο, κι ότι ο ίδιος πρέπει να σηκώνει τα εσωτερικά, ενήλικα βάρη που του αναλογούν, αντί να τα φορτώνει. Τότε, ίσως, τα ίδια τα βάρη γίνονται πιο ελαφριά, και για τους δύο. Για να είναι καλή μια σχέση, όμως, δε χρειάζεται κανείς να ξέρει, όσο γίνεται, πρώτα τον εαυτό του και τι πραγματικά ζητάει; Και για να τα μάθει αυτά, κανείς, δεν πρέπει πρώτα να γίνει με τον εαυτό του βάρβαρος; Να σκάψει βαθιά, σε ό,τι πονάει, σε ό,τι θίγει, σε ό,τι μπορεί να πληγώνει τον εγωισμό ή σε ό,τι μπορεί να κάνει κάποιον να αισθανθεί κακός, μαλάκας, κάφρος. Δεν πρέπει να μπορεί να σκάψει εκεί και να προσπαθήσει να τα αντιμετωπίσει ή αν μη τι άλλο, τουλάχιστον να τα αναγνωρίσει; Πόσοι μπαίνουν σε αυτήν τη διαδικασία; Πόσοι συμβιβάζονται και τους φταίνε όλοι εκτός από τους ίδιους, νιώθοντας οι ίδιοι, απλώς, ανήμπορα θύματα ή παρεξηγημένα κελεπούρια; Πόσο συχνά αυτά τα «ανήμπορα θύματα» ή τα «παρεξηγημένα κελεπούρια» είναι θύτες, προκαλώντας συστηματικά κακό που απαξιώνουν, ενίοτε (;) όντες υπεύθυνοι για μεγάλες καφρίλες στις ζωές άλλων; Τα οποία ανατροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο στον οποίο οι ίδιοι έχουν μπει, αλλά αρνούνται να κοιτάξουν μέσα τους, να το δουν, ως θύτες, να παραδεχτούν ότι στη ζωή τους είναι θύτες, όχι για να αυτοτιμωρηθούν, όχι για να νιώσουν άσχημα για τον εαυτό τους, αλλά για να νιώσουν άσχημα για συγκεκριμένες συμπεριφορές και να κάνουν κάτι  γι’αυτές.

Είναι σαν τα αγόρια να μεγαλώνουν σε άντρες με την ψυχολογία του «κανακάρη», χωρίς, πραγματικά, να ωριμάζουν. Δεν πιστεύω ότι όλοι είναι έτσι. Δυστυχώς πιστεύω ότι οι περισσότεροι είναι έτσι, εάν κι εφόσον αυτή η στάση είναι αποτέλεσμα κοινωνικοποίησης. Παρ’όλα αυτά, πιστεύω κι ότι ο άνθρωπος αλλάζει, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται. Αλλάζει όταν ο ίδιος θελήσει να αλλάξει. Για άλλους η ενδοσκόπηση είναι τρόπος ζωής. Άλλους τους βάζει σε αυτήν τη διαδικασία κάποιο γεγονός, συχνά δυσάρεστο, μακάρι όχι. Θαρρώ πως δεν αλλάζει επειδή του το ζητούν ή επειδή πρέπει, μα αν το θελήσει το κάνει. Και με το «αλλάζει», εννοώ εξελίσσεται. Μπορεί να γίνει, να γίνεται συνεχώς, μία καλύτερη εκδοχή του εαυτού του.

Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι τόσο όμορφες, ό,τι σημαντικότερο, για να είναι τόσο περίπλοκες. Μπορούν, ίσως, να είναι λίγο πιο απλές. Ίσως λίγη «βαρβαρότητα» προς τον εαυτό φέρνει περισσότερη αγάπη ως αποτέλεσμα..

ΥΓ: Δεν έχω απαντήσεις. Προσπαθώ να βλέπω τον κόσμο, προσπαθώ να καταλαβαίνω, δεν καταλαβαίνω, προσπαθώ. Το παρόν δεν έχει γραφτεί με επικριτική διάθεση, αλλά ως ερμηνευτική απόπειρα, μέρος μιας ενδεχόμενης εξήγησης μιας παρατηρηθείσας συμπεριφοράς που δείχνει να αποτελεί κανόνα, από τη δική μου οπτική γωνία. Προφανώς δεν αποτελεί καταγραφή διαπιστώσεων επιστημονικής ψυχοκοινωνιολογικής έρευνας.