Θεάματα – ο πόλεμος της εκπροσώπησης

Από τότε που με θυμάμαι, αγαπούσα το διάστημα, τα διαστημόπλοια, τα ρομπότ, τους εξωγήινους και πάει λέγοντας. Συνεπώς, οτιδήποτε sci-fi. Μεγάλωνα βλέποντας sci-fi κινούμενα σχέδια, sci-fi ταινίες, sci-fi σειρές, τα μόνα χριστούγεννα που θυμάμαι ήταν εκείνα που με περίμενε ο ιπτάμενος δίσκος των playmobil. Ωραία μέχρι εδώ, πού είναι το πρόβλημα;
Θα έλεγα για τους άντρες κανένα, αλλά τελικά, δεν είναι πρόβλημα για όλους; Στη συντριπτική πλειοψηφία τους, στα sci-fi δεν υπάρχουν γυναίκες. Δεν υπάρχουν πρωταγωνίστριες, δεν υπάρχουν ηρωίδες. Δεν υπάρχουν γυναίκες εξίσου ικανές με τους άντρες, δεν υπάρχουν γυναίκες αντίστοιχες στον αριθμό με τους άντρες, όταν στην πραγματική ζωή είμαστε μοιρασμένοι. Οι γυναίκες είναι εξαφανισμένες. Εξαφανισμένες από τη δράση, εξαφανισμένες σε κάποιο σπίτι να περιμένουν τον ήρωα, να μεγαλώνουν τα παιδιά του. Ή χαζοβιόλες για να διασκεδάσει, «πονηρές» που θέλουν να τον παρασύρουν, για λίγα λεπτά χρόνου στην οθόνη, αφελείς κι ανίκανες που χρειάζονται σώσιμο, στην περίπτωση που κάποιες εμφανιστούν ως δείγμα. Αν είσαι λευκός, στρέιτ και άντρας, οι πιθανότητες συγκλίνουν στο να cringeάρεις τώρα και το μόνο πρόβλημα που βλέπεις να είναι η επισήμανση που κάνω, που θα τη χαρακτηρίσεις «γκρίνια» για να την απαξιώσεις. Και ήδη από αυτό, φαίνεται ένα μέρος του προβλήματος που δημιουργεί η απουσία ουσιώδους εκπροσώπησης των γυναικών (και άλλων φύλων και μειονοτήτων) στο θέαμα.

Τα θεάματα που βλέπουμε από μωρά, μας κοινωνικοποιούν, διαμορφώνουν σιγά-σιγά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους ρόλους μας, τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε, εν προκειμένω τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το φύλο μας. Κι αυτό δρα πολύ βαθιά, χωρίς να είναι συνειδητή διαδικασία. Διαμορφώνουν το «φυσιολογικό». Δεν αναφέρομαι σε μία ταινία, για όποιον θελήσει να το παίξει έξυπνος, αλλά στο σύνολό τους, σε βάθος χρόνου. Άντρες δραστήριοι, ικανοί, βγαίνουν στον κόσμο να τον κατακτήσουν, να τον σώσουν, να αφήσουν τη σφραγίδα τους, εξερευνούν, δρουν, υπάρχουν. Γυναίκες αόρατες, ανύπαρκτες, εμπόδια, εκεί για την ευχαρίστηση μόνο του άντρα. Κάτι που δε συμβαίνει μόνο στο sci-fi, αλλά στο σύνολό των θεαμάτων με τα οποία μεγαλώνουμε. Στο sci-fi επικεντρώθηκα, επειδή είναι το είδος που παρακολουθώ περισσότερο.

Και τι έγινε; Κατ' αρχάς, έγινε ότι αυτοί που θα το ρωτήσουν, είναι αυτοί που επωφελούνται. Κι αρχίζει και φαίνεται και τι έγινε.

Μικρή αναφορά στο παρελθόν. Δε μου άρεσε που γεννήθηκα κορίτσι. Μου την έδινε που γεννήθηκα μέσα σε ένα κλαψιάρικο, άχρηστο φύλο, που σκοπός του είναι να ρίξει κάποιον άντρα και να γίνει δική του, που το ενδιαφέρει μόνο η επιφάνεια και δεν είναι ικανό για τίποτα σημαντικό. Ήθελα να είμαι σαν τους άντρες. Έγινε ξεκάθαρο το και τι έγινε; Ότι το κορίτσι που ασχολείται με αθλητισμό και αυτοκινητάκια είναι «αγοροκόριτσο» το ξεκαθαρίζει καθόλου παραπάνω; Η κατάσταση με τον σεξισμό στη χώρα μας, η χειρότερη σε όλη την Ευρώπη; Ότι δεν υπάρχει χώρα στον κόσμο που να έχει επιτευχθεί πραγματικά ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους;

Μεγαλώνουμε, ζούμε, κι αυτή η διαφορά χαράσσεται βαθιά μέσα μας ως «φύση», πέρα κι απ' ό,τι υπάρχει στο σπίτι μας. Είναι υπέρβαση να πεις ότι είσαι γυναίκα, και είσαι όλα αυτά που είναι οι άντρες πρωταγωνιστές των θεαμάτων και της ζωής, και παραπάνω, κι αυτό δε σε κάνει «αντρογυναίκα», είσαι γυναίκα, κι όλα αυτά δεν είναι αντρικό προνόμιο. Αλλά το αντρικό προνόμιο, τα παρουσιάζει ως αντρική αποκλειστικότητα. Και μας εκπαιδεύει στην υποβάθμιση του εαυτού μας. Γυναίκες και άντρες, μας εκπαιδεύει στην υποβάθμιση των γυναικών.

Με σοβαρές συνέπειες για τη ζωή των γυναικών. Ε και; Ε, και όσοι συνεχίζουν να μη βρίσκουν τίποτα κακό με αυτό, μπορούν να αποχωρίσουν (γενικότερα). Εκατομμύρια ζωές καταστρέφονται. Ζωές γυναικών, εν προκειμένω. Εκατομμύρια ζωές. Γιατί δε θεωρούνται αρκετά ικανές, θεωρούνται εμπόδια, θεωρούνται αντικείμενα προς ικανοποίηση και εξυπηρέτηση των αντρών. Εκατομμύρια βιασμοί καθημερινά. Από φίλους και γνωστούς και συγγενείς και ραντεβού και τύπους στο κλαμπ και σχέσεις και συζύγους και αντίπαλους στρατούς και προστάτες στρατούς και φρονστιστές και ομοεθνείς σε προσφυγικές δομές και καμιά φορά και από αγνώστους σε σοκάκια. Γιατί τους χρωστάνε σεξουαλική ικανοποίηση ή/και υποταγή, αλλιώς τι; Χιλιάδες αναγκάζονται να κυοφορήσουν και τεκνοποιήσουν, ακόμα και παιδάκια οι ίδιες, γιατί αυτός είναι ο ρόλος τους, αυτή η αξία τους, σκεύη δημιουργίας, παραγωγής και φροντίδας ανθρώπινου δυναμικού. Φροντίδας, εξυπηρέτησης και ικανοποίησης των αντρών. Των μαχητών της ζωής. Των πολεμιστών στους οποίους χρωστάμε την ύπαρξή μας. Και πόσες γυναίκες ακόμα τον ενστερνίζονται αυτόν τον ρόλο ως νομοτέλεια, ως «φύση».

Πόσοι διδάχτηκαν και διδασκόμαστε ακόμα, ότι οι γυναίκες δεν ξέρουν τι θέλουν, ότι το «όχι» σημαίνει «ναι», φτάνει να τις παρενοχλήσεις σεξουαλικά ή να τις βιάσεις, και μετά θα γουστάρουν και θα ερωτευτούν (κλασικό παράδειγμα οι «κατακτήσεις» του Harrison Ford, πχ); Όπου η σεξουαλική παρενόχληση και ο βιασμός αναβαθμίζονται σε ένδειξη αντρισμού, πυγμής, ακόμη και ανδρικής αρετής. Και αντί να μας ανακατεύουν το στομάχι τέτοιες σκηνές, έχουμε μάθει να τις περνάμε ως «φυσικές», ακόμα και «ρομαντικές».

Και σε πόσες δουλειές τα προσόντα ανδρών και γυναικών θα αξιολογηθούν υπό το ίδιο πρίσμα και οι πιθανότητες να προσληφθούν θα είναι αναλογικά ίδιες; Οι γυναίκες είναι ανίκανες. Ύπουλες ή χαζοβιόλες. Συναισθηματικές (λένε εκείνοι που διαπράττουν φόνο για την «μπάλα»). Κι ο ρόλος τους είναι άλλος, στο κάτω-κάτω, είπαμε. Να γεννοβολούν και να φροντίζουν τους μαχητές της ζωής. Προφανές από έρευνες και από τις στατιστικές της απασχόλησης και της ανεργίας (και της μισθολογικής διαφοράς), ceteris paribus.

Ευθύνονται αποκλειστικά τα θεάματα; Όχι. Όμως παίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση μας, στη διαμόρφωση του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τη «φύση» μας.  Έπρεπε να μεγαλώσω για να αποδεχτώ ότι μου αρέσω ούσα γυναίκα, πάντα με ένα αγκάθι, γνωρίζοντας ότι το φύλο μου κάνει και θα κάνει τη ζωή μου δυσκολότερη. Και την έχει κάνει και την κάνει, ceteris paribus, απείρως, και τραγικά δυσκολότερη. Όχι λόγω έλλειψης ικανοτήτων. Αποκλειστικά και μόνο λόγω φύλου.

Έχουν αρχίσει και δειλά εμφανίζονται περισσότερες γυναίκες σε ταινίες και σειρές. Περισσότερες κομπάρσες που θα πουν και δυο λέξεις (που δεν αφορούν άντρα), περισσότερες πρωταγωνίστριες που αναλαμβάνουν δράση. Περισσότερες, όχι πολλές. Συγκριτικά παραμένουν πολύ λιγότερες. Αν ήσουν εξωγήινος και μάθαινες για τη Γη από τον κινηματογράφο, θα νόμιζες ότι το 90% των κατοίκων της είναι άντρες, οι δε γυναίκες είδος προς εξαφάνιση – ευνόητα, εδώ που τα λέμε, αφού είναι γενικώς καθυστερημένες, διάσπαρτες, ανίκανες, σπάνια συναντάνε η μία την άλλη, μιλάνε μόνο με τους άντρες ή κυρίως για άντρες αν βρεθούν μεταξύ τους, και συνήθως μπλέκονται σε καταστάσεις από τις οποίες χρειάζονται άντρες για να γλυτώσουν. Κι έχεις φάνμποϊ να βιώνουν το τέλος του κόσμου, να υψώνουν λάβαρα επανάστασης απέναντι στις φεμιναζί (που τολμούν να διεκδικούν σεβασμό για όλους τους ανθρώπους και να μη θεωρούνται κάποιοι λιγότερο άνθρωποι λόγω φύλου, φυλής, ιδιαιτεροτήτων κλπ), να νιώθουν ότι εκτοπίζονται, επειδή δεν εκπροσωπείται το «είδος τους» κατά 99,99% πια, αλλά κατά 85-90%, κι αυτό αποτελεί «γενοκτονία» εις βάρος τους, και τα βάζουν με τους «social justice warrior», την ίδια στιγμή που θέλουν να ταυτίζονται με τους social justice warrior των αγαπημένων τους έργων – γιατί αν δεν είναι ωδή στους «sjw» το Star Wars (με ένα από τα χειρότερα fanbase, που βρίθει μισογύνηδων, ρατσιστών, ομοφοβικών και πάει λέγοντας), πχ, τι είναι;

Και θα ήταν γραφικό και αστείο το παραπάνω, αν δεν επηρέαζε αρνητικά τις ζωές μας, φτάνοντας να γίνεται και επικίνδυνο, όπως έχει αναφερθεί, ενώ έχουμε φτάσει και σε σημείο άντρες να συναθροίζονται κατά των κακών γυναικών, κακών επειδή απλώς υπάρχουν αλλά όχι στην υπηρεσία τους, έχοντας ήδη διαπράξει μαζικές δολοφονίες. Φταίνε 2-3 ταινίες; Όχι. Φταίει η κουλτούρα που συνδιαμορφώνουν από την αρχή του κινηματογράφου.

Φταίει ότι αφήνουμε σχετικά σχόλια και αντιδράσεις να περνάνε στο ντούκου, το πολύ-πολύ κάποιοι άντρες να γελάσουν – αν δε συμμετέχουν – αντί να παρεμβαίνουμε, να δηλώνουμε την αντίθεσή μας, να βάζουμε τους φίλους μας στη θέση τους, και να επικροτούμε τη μεγαλύτερη συμπερίληψη, ζητώντας ακόμα περισσότερη, μέχρι να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αν μη τι άλλο, για να μη μεγαλώσει άλλο κοριτσάκι στεναχωρημένο που γεννήθηκε κοριτσάκι, επειδή αυτό σημαίνει ότι ανήκει στο κλαμπ των αχρήστων και όχι των γενναίων. Για να έχουν όλα τα πιτσιρίκια θετικά πρότυπα, να νιώθουν όλα περήφανα στο πετσί τους, να εκτιμούν όλους ανθρώπους ως εξίσου ικανούς, εξίσου σημαντικούς, να μην τα βάζουν μέσα τους με το φύλο τους ή το χρώμα τους ή το σώμα τους ή την αναπηρία τους και πάει λέγοντας. Και μεγαλώνοντας να γίνουν άνθρωποι που σέβονται εξίσου όλους τους ανθρώπους, δεν τους ξεχωρίζουν με βάση το φύλο τους ή το χρώμα τους ή το σώμα τους ή την αναπηρία τους ή τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, και πάει λέγοντας. Όχι, τώρα δεν είναι έτσι τα πράγματα. Τώρα τα πράγματα είναι πολύ πιο ζόρικα, ceteris paribus, για όποιον δεν ανήκει στο κλαμπ των λευκών, στρέιτ αντρών. Όποιος δεν το βλέπει, εθελοτυφλεί, από την πολυτέλεια του συγκριτικού του προνομίου.

Δεν αρκεί μία Ripley σε ένα κυρίως αντρικό πλήρωμα, σε μία ταινία στις χιλιάδες. Κι όσο δε συμπαθούσα την καινούρια Star Wars τριλογία, για λόγους που δεν είναι του παρόντος αλλά περιλάμβαναν την προχειρότητα ανάπτυξης χαρακτήρων, επιτέλους, στην τελευταία, τη Rey τη βρήκα τόσο κουλ που ντράπηκα – για λίγο – που πήγα στην προβολή ντυμένη Sith. Κι ενώ απέφευγα την Captain Marvel επειδή δε μου αρέσει η συγκεκριμένη ηθοποιός και διάβαζα για την ταινία τα χειρότερα, όταν σε δεύτερο χρόνο την είδα, πέρασα πολύ καλά και θέλω και sequel. Όπως και με το τελευταίο Τerminator, που μου άρεσε τόσο η Grace που θα ήθελα ένα spin off μ' εκείνη ή κάποια σαν εκείνη. Ταινίες που θάφτηκαν πριν ακόμα κυκλοφορήσουν. Ταινίες που θάβονται προκαταβολικά στις βαθμολογίες, επειδή πρωταγωνιστούν γυναίκες. Είναι λόγος να θέλουμε περισσότερες, επειδή φαίνεται πόσο, πραγματικά, χρειάζονται, πόσο σημαντικές είναι. Κι αν δεν το καταλαβαίνεις και σου φαίνονται υπερβολές, σκέψου, πάλι, από ποια θέση το λες. Θέλουμε, χρειαζόμαστε, κι άλλες Ripley, Rey, Grace, Naomi, Bobbie, Starbuck, Avasarala, θέλουμε κι άλλες, και περισσότερες, και μαζί. Και ηρωίδες και αντι-ηρωίδες. Κι άλλες κομπάρσες, ακόμα, να τις πλαισιώνουν. Σε κάθε μέγεθος, σε κάθε ηλικία, σε όλη μας την ποικιλία. Χρειαζόμαστε όλους τους ανθρώπους, σε όλες τους τις εκδοχές, θέλουμε θετικά πρότυπα για όλους, θέλουμε εκπροσώπηση.